Zwoegen in ploegendienst

De afgelopen jaren zien we een toename van het aantal personen die op onregelmatige tijdstippen aan het werk zijn. Denk maar eens aan alle medewerkers die zorgen dat alle op internet bestelde pakketjes binnen 24 uur worden afgeleverd aan het bezorgadres. Zo moeten medewerkers in de nacht de orders verzamelen en halen bezorgers de pakketten op in de hele vroege ochtenduren (wat feitelijk ook nachtdiensten zijn).

Het is soms zwoegen in de ploegendienst. We zien dat 64 procent van de werkenden regelmatig buiten de gewone uren werkt. De helft werkt avonden en weekeinden en bijna 17 procent van de beroepsbevolking is ’s nachts aan het werk. Maar we zien tevens dat door de vergrijzing dat het aantal medewerkers van 55 jaar en ouder die aan de randen van de dag in ploegendienst werkt, tussen 2003 en 2013 is verdubbeld naar ruim 17 procent van de werkende Nederlanders, van ziekenhuis tot fabriek en logistiek (onderzoek H. van der Ven, 2018).

Wat zijn nu de belangrijkste kenmerken van een ploegenrooster?

1. Het rooster herhaalt zich volgens een vast patroon
2. Er komt een groep medewerkers (ploeg B) op die ploeg A komt aflossen

Bekende voorbeelden zijn bijvoorbeeld 2, 3 en 5-ploegenroosters. Naast deze voorbeelden zijn nog “talloze” andere varianten te bedenken. Het werken in ploegenroosters heeft een aantal sterke voordelen:

• Het rooster is voorspelbaar: men weet welke dienst gedraaid moet worden over een week, een maand, zelf over een jaar.
• De ploeg kan evenwichtig worden samengesteld. Diverse functies met verschillende kwaliteiten kunnen in de ploeg worden verenigd.
• Binnen de ploeg heerst een gedeelde verantwoordelijkheid naar elkaar toe. Door de sociale cohesie en de onderlinge afhankelijkheid, heerst binnen de ploeg vaak een saamhorigheidsgevoel. Hierdoor letten medewerkers op elkaar.
• Het is simpel in zijn structuur en is daarom makkelijk uit te leggen.
• Je kan je sociaal leven makkelijk aanpassen aan het ploegenrooster

Maar we zien ook nadelen ontstaan van het werken in ploegendienst. Het is een geüniformeerd harnas waar vrijwel niet uit te ontsnappen is. Als je niet meer in het patroon past van de ploegenstructuur dan heb je toch als individu (en als organisatie) een serieus probleem.

Het probleem wordt versterkt dat door de vergrijzing en opschuivende pensioenleeftijd. Steeds meer ouderen zijn daardoor werkzaam in de traditionele sectoren in ploegen. Het vooruitschuiven van dit probleem zal uiteindelijk leiden tot grote maatschappelijke schade; met andere woorden, “niets doen is geen optie”.

Om het zwoegen in de ploegendienst minder belastend te maken voor medewerkers zijn in veel cao’s-bepalingen opgenomen om vanaf bepaalde leeftijd ontziebepalingen op te nemen. Dit kan ertoe leiden dat men geen nachtdiensten hoeft te werken vanaf 58 jaar.

Dit is niet direct een oplossing omdat het probleem van het werken in onregelmatigheid wordt afgewenteld op de toekomstige generatie. Zolang een enkeling gebruik maakt van een ontziebepaling is er niets aan de hand. Maar als een grote groep medewerkers aanspraak op de regeling kan maken, wordt de de eenzijdige belasting van jongeren binnen het ploegenrooster alleen maar groter.

Op welke wijze kunnen we het ploegendilemma dan oplossen? In veel organisaties waar in ploegenstructuur wordt gedacht, wordt zowel door werkgever als werknemer traditioneel gedacht. Buiten de bekende kaders denken is geen gemeengoed. Toch zal dit moeten, wil men komen tot structurele oplossingen. Dit hoeft niet te betekenen dat afscheid genomen moet worden van de ploegenstructuur maar dat alle partijen open moeten staan om meer maatwerk in roosters toe te laten.

Concreet houdt dat in:

• het loslaten van de huidige ploegenstructuur,
• meer maatwerkrooster op individueel niveau,
• Verminder het aantal nachtdiensten voor oudere medewerkers maar stel geen verbod op nachtarbeid voor ouderen.

Bent u benieuwd hoe u maatwerk in ploegendienst kunt bewerkstelligen of duurzame inzetbaarheid in ploegen kunt verbeteren? Neem dan contact met ons op. Wij adviseren u graag.